TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE MİMARİ VE SANAT

01 Ağustos 2011, 18:12

Şelçuk Silsüpür

TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE “MİMARİ VE SANAT”

Kadim Türk Milleti, İslamiyet’i kabul etmesiyle beraber mimari ve sanat anlayışında da büyük değişiklikler olmuştur.

Karahanlılar döneminde X.yüzyıl eserlerinden Şir Kebir Camii kerpiçten yapılmasına rağmen hala ayaktadır. Karahanlılar döneminin günümüze kalan diğer önemli eserleri Arap Ata Türbesi, Harekkan Kümbeti, Ayşe Bibi ve Balacı Hatun Türbeleridir.

Gazneliler’den günümüze ulaşan mimari eserler Sultan Mahmut ve Sultan Mesut’un yaptırdığı Zafer Kuleleri, Leşker-i Bazar Ulu Camii, Arusü’l Felek Camii bulunur.

Büyük Selçuklular’ın en önemli eserleri ise Melikşah’ın İsfahan’da yaptırdığı Mescidi Cuma, Kazvin’deki Mescidi Cuma ve Haydariye Mescididir. Tuğrul Bey’in Damgan’da yaptırdığı Mescidi Cuma en ince uzun silindirik minare örneğidir. Rey’de Tuğrul Bey, Merv’de Sultan Sencer, Tus’ta İmam Gazali’nin türbeleri Selçuklu dönemini yansıtmaktadır. Tuğrul Bey döneminde yapılan Ribat-ı Anuşirvan Medresesi en eski kervansaraydır.

Selçukluların en önemli sembolü çift başlı kartaldır. En detaylı çift başlı kartal kabartması bugün Konya ince Minare müzesinde bulunmaktadır. Anadolu Selçukluları döneminde yapılan Konya ve Niğde Alâeddin Camileri, Sivas ve Malatya’daki Ulu Camiiler en önemlileridir. Konya’da bulunan Karatay Mescidi, Taş Mescit ve Sırçalı Mescit en önemli örneklerdir.

Anadolu Selçuklularının en önemli medreseleri Konya’da Karatay Medresesi, İnce Minareli Medrese, Sivas’ta Gök Medrese, Buruciye Medresesi, Kırşehir’de Caca Bey Medresesi, Amasya’da Gök Medrese, Erzurum’da Çifte Minareli Medresedir. Türbe mimarisinin en güzel örnekleri Konya’da II. Kılıçarslan Kümbeti, Kayseri’de Döner Kümbet, Kırşehir’de Caca Bey Kümbeti, Ahlât’taki Ulu Kümbet’tir. Kayseri’deki Huant Hatun Külliyesi, Konya’daki Sahip Ata Külliyesi önemlidir.

Saray olarak da I.Alâeddin Keykubat’ın Kubadiye ve Beyşehir gölü kıyısında yaptırdığı Kubadabad Sarayları en önemli saray mimari örnekleridir.

Kervansaray mimarisi Selçuklular da en üst düzeye çıkmıştır. Konya- Aksaray arasında bulunan Sultan Hanı Kervansarayı, Kayseri-Pınarbaşı’nda bulunan Karatay Kervansarayı muhteşem örneklerdir.

Saltuklular devrinde Erzurum’da yapılan ve hala ayakta duran eserler arasında Tepsi Minare, Kale Camii, Mama Hatun Kervansarayı ve Ulu Camii bulunmaktadır.

Mengücekler döneminde Divriği’de yapılan Kale Camii, Ulu Camii ve Kayıtbay Camii en önemli eserlerdir. Divriği Ulu Camii’nin Taç Kapısı taş işçiliğinin ve kabartma sanatının Anadolu’daki en muhteşem örneklerinden biridir.

Danişmentliler’in yaptırdığı Tokat, Niksar Yağıbasan Medreseleri, Emir Gazi Kümbeti ve Kayseri Ulu Camii önemli eserlerdendir. Artuklular sanatının en güzel örneği Mardin Ulu Cami’yi gösterebiliriz.

Anadolu’da beylikler ve Selçuklular döneminde yapılan Diyarbakır’da Malabadi köprüsü, Antalya’da Belkıs köprüsü, Sivas’ta Eğri köprüleri önemli köprü örnekleridir.

Anadolu Selçuklularında hastaneye darüşşifa deniliyordu. En meşhurları Kayseri’de Gevher Nesibe Hatun, Aksaray’da Alâeddin Keykubat, Divriği’de Turan Melek, Amasya’da Toruntay darüşşifalarıdır.

Timur’un Keş şehrinde yaptırdığı Ak Saray, çinileri ve 56 metre yüksekliğindeki kapısı ile tanınmaktadır. Timur devri yapıları büyüklüğü ve renk zenginlikleri ile mimaride yeni bir çığır açmıştır. Timur’un yaptırdığı Bibi Hanım Mescidi ve Göksaray önemlidir.

Safaviler devrinde İsfahan’da Nakşî Cihan Meydanı, Lütfullah Camii, Şah Camii, Heşbehişt sarayı önemli mimari eserlerdir.

Babür Hükümdarı Şah Cihan’ın karısı için yaptırdığı Taç Mahal türbesi dünyanın en güzel eserlerindendir.

Osmanlı Devletinde 1399 tarihli Bursa Ulu Camii yirmi kubbesiyle ilk örneklerdendir. Yeşil Camii kubbe çeşitlemeleri, taş ve çini süslememelerinin titizliği ile dikkati çeker(1419). Edirne Üç Şerefeli Camii (1447). 25 metre kubbe çapı ile mimarideki gelişmeyi gösterir. İstanbul’un fethinden sonra Türk-İslam şehri olan İstanbul yapılan Camii ve diğer eserlerle siluet değiştirmiştir. Fatih Külliyesi ilk büyük örnektir. II. Beyazıt döneminde Mimar Yakup Şah’ın inşa ettiği Beyazıt Camii kubbesi ile dikkati çeker. Mimar Sinan’ın Sinan Paşa, Süleymaniye ve Rüstem Paşa Camileri önemlidir. Mimar Sinan’ın ustalık eserim dediği Edirne Selimiye Camii en muhteşem eseri olmuştur(1574). Sinan’ın öğrencilerinden Sedefkâr Mehmet Ağa Sultan Ahmet Camiini, Davut Ağa ve Dalgıç Ahmet Çavuş da Eminönü’ndeki Yeni Camii yapmışlardır. Lale devrinden başlayarak batılılaşma etkisini göstermiş olup Barok ve Ampir etkileriyle, Nuriosmaniye, Dolmabahçe, Tophane, Ortaköy ve Beylerbeyi camileri yeni tarz mimariye örnek teşkil eder.

Bursa Yeşil Türbe, İznik’te Nilüfer Hatun imareti, Bursa Yıldırım Medresesi, Edirne cüzam darüşşifası, Fatih darüşşifası ve II. Beyazıt külliyesi Osmanlı hastane mimarisinin önemli eserlerindendir.

Bu haber 13034 defa okunmuştur.